Yapboz olarak adlandırılan bulmaca, resmin tamamını birçok parçaya bölen, düzeni bozan ve orijinal resme yeniden monte eden bir bulmaca oyunudur.
MÖ 1. yüzyılın başlarında Çin'de tangram olarak da bilinen bir yapboz vardı. Bazıları bunun aynı zamanda insanlık tarihindeki en eski yapboz olduğuna inanıyor.
Modern yapboz anlayışı 1860'larda İngiltere ve Fransa'da doğdu.
1762'de Fransa'da Dima adlı bir harita satıcısı, bir haritayı birçok parçaya bölüp satışa sunulacak bir bulmaca haline getirme hevesine kapıldı. Sonuç olarak satış hacmi haritanın tamamından onlarca kat daha fazlaydı.
Aynı yıl Britanya'da matbaa işçisi John Spilsbury, aynı zamanda en eski modern yapboz olan eğlence amaçlı yapbozu icat etti. Başlangıç noktası aynı zamanda haritadır. Britanya haritasının bir kopyasını masanın üzerine koydu, haritayı her bölgenin kenarı boyunca küçük parçalara ayırdı ve ardından insanların tamamlaması için dağıttı. Bu elbette büyük kar getirebilecek iyi bir fikir, ancak Spilsbury Henüz 29 yaşında öldüğü için icadının popüler olduğunu görme şansı yok.
1880'li yıllarda bulmacalar haritaların sınırlamalarından kurtulmaya başladı ve birçok tarihi temayı ekledi.
1787'de bir İngiliz, William Darton, Fatih William'dan III. George'a kadar tüm İngiliz krallarının portrelerini içeren bir bulmaca yayınladı. Bu yapbozun eğitici bir işlevi olduğu açıktır, çünkü önce ardışık kralların sırasını bulmanız gerekir.
1789'da bir İngiliz olan John Wallis, sonraki bulmaca dünyasının en yaygın teması haline gelen manzara bulmacasını icat etti.
Ancak son yıllarda bulmaca her zaman zenginlerin oyunu olmuş ve sıradan insanlar arasında popüler hale getirilememiştir. Nedeni çok basit: Teknik sorunlar var. Seri mekanize üretim yapmak imkansızdı, elle çizilmesi, renklendirilmesi ve kesilmesi gerekiyordu. Bu karmaşık sürecin yüksek maliyeti, bir yapbozun fiyatını sıradan işçilerin bir aylık maaşına denk hale getiriyor.
19. yüzyılın başlarına kadar teknolojik bir sıçrama yaşanmış ve yapbozlarda büyük ölçekli endüstriyel üretim gerçekleştirilmiştir. O hantal yapbozlar geçmiş zaman haline gelmiş, yerini hafif parçalara bırakmıştır. 1840 yılında Alman ve Fransız üreticiler yapbozları kesmek için dikiş makinesini kullanmaya başladılar. Malzeme açısından parke levhanın yerini mantar ve karton aldı ve maliyet önemli ölçüde azaldı. Bu sayede yapbozlar gerçekten popüler hale geliyor ve farklı sınıflar tarafından tüketilebiliyor.
Bulmacalar siyasi propaganda için de kullanılabilir. Birinci Dünya Savaşı sırasında, savaşan her iki taraf da kendi askerlerinin cesaretini ve azmini tasvir etmek için bulmacaları kullanmayı seviyordu. Elbette etkiyi yakalamak istiyorsanız güncel olayları takip etmelisiniz. Güncel olayları takip etmek istiyorsanız bulmacayı hızlı bir şekilde yapmalısınız, bu da kalitesini oldukça kaba ve fiyatını da çok düşük hale getiriyor. Ama ne olursa olsun, o zamanlar yapboz, gazetelere ve radyo istasyonlarına ayak uyduran bir tanıtım yöntemiydi.
1929 ekonomik krizinden sonraki Büyük Buhran'da bile bulmacalar hâlâ popülerdi. O zamanlar Amerikalılar gazete bayilerinden 25 sente 300 parçalık bir yapboz satın alabiliyor ve daha sonra bu yapboz sayesinde hayatın zorluklarını unutabiliyorlardı.
Gönderim zamanı: 22 Kasım 2022
